Biblioblog

Liefde, verlangen, wreedheid en eenzaamheid zijn de ingrediënten van De hemelrat, de derde roman van de Nederlandse auteur Jan Van Mersbergen. Protagonist is de eenzame Edward, een student die omwille van zijn studies het geboortedorp omruilde voor Amsterdam, en bijklust als proefdierverzorger. (…) Op het eerste gezicht lijkt dit verhaalstof voor een liefdesverhaal van dertien in een dozijn. Dat is echter buiten de waard gerekend. Van Mersbergen is immers een meesterlijk verteller, die zijn personages in een ingetogen en stilistisch gave stijl levensecht weet te portretteren. Aan clichés uit het genre bezondigt hij zich niet. Zo zijn de obligate beschrijvingen van romantische liefdesscènes nauwelijks aanwezig. Verwacht geen duidelijke uiteenzettingen over de menselijke drijfveren of het mechanisme van het verlangen bij Van Mersbergen. De schrijver registreert en suggereert alleen maar. Alles gebeurt in het hoofd van de lezer. Aan de hand van de poëtische beschrijvingen van kleine alledaagse rituelen en situaties worden de contouren van de stad en zijn bewoners duidelijk. Terloops geeft Van Mersbergen aan waarom zovelen in de stad voetbal spelen, in parken of op pleinen: het is om de complexe stad eventjes eenvoudig te maken en zichzelf te vergeten. Zijn bedwelmende proza heeft hetzelfde effect. De weemoed, die als een sluier rond het boek hangt, werkt uiteindelijk bevrijdend. De hemelrat is een fonkelende, melancholische roman waar zelfs de grootste cynicus stil van zal worden.

Vrij Nederland

De tijd zie je vergaan en met de tijd verglijdt het leven en met het leven gebeuren de dingen. Maar onder dat alles schuilt een zich voortstuwende daadkracht die geleidelijk aan het licht komt en die bijna buiten de personages om lijkt te gaan. (…) Meer zeg ik er niet over. Het bijna ongemakkelijke van deze twee jonge mensen en de leegheid van hun bestaan: de nauwgezette stijl van Van Mersbergen is er perfect voor. (Lidewijde Paris)

NRC Handelsblad – Jongens waren we, maar minder aardig

In een paar zinnen heeft het veel van de synopsis van een kort verhaal vol suspense, maar De hemelrat beslaat 175 bladzijden. De roman komt dan ook traag op gang. Toch, als Van Mersbergen de situatie van zijn zwijgzame personages eenmaal heeft geschetst komt hij tot prachtige beelden waarin werkelijk elk woord goed gekozen is. (…)

Zo lees je in De hemelrat steeds meer passages die de kwaliteit en het gevoel voor detail van Van Mersbergen verraden – passages die je zin geven om nog veel meer uit deze roman over te tikken. Dan verdiepen zich ook de thema’s van De hemelrat (eenzaamheid, manipulatie en wreedheid) en wisselen de personages van rol. Schijnbare onwil blijkt onvermogen, een hulpeloze blijkt opmerkelijk berekenend.

De hoofdpersoon blijkt bovendien een minder aardige jongen te zijn dan hij op het eerste gezicht leek. Zonder overigens een grote mond te krijgen. Dat is maar goed ook, want Van Mersbergen is het soort schrijver dat je gewoon zijn eigen kalme gang moet laten gaan. Er komt vanzelf iets moois. (Arjen Fortuin)

Haarlems Dagblad – Een figurant in de schijnwerpers

Gezellige kletsers zijn het niet, de personages uit de romans van Jan van Mersbergen. (…) In het werk van Van Mersbergen draait het om de kleine persoonlijke drama’s die ons leven misschien meer typeren en vormen dan die van de samenleving daarbuiten. Het zijn de drama’s van liefde die niet uitgesproken wordt, van troost en koestering waar niet om gevraagd durft te worden, van genegenheid die niet verwoord wordt en van misstanden die pas achteraf, als het te laat is, duidelijk worden. (…)

Subtiel en met een groot inlevingsvermogen schetst Van Mersbergen het naar binnen gekeerde leven van een jongeman die uit kennelijke onvrede met zichzelf en met de wereld niet veel verder komt dan het roken van talloze sigaretten terwijl het leven door zijn vingers glipt. (…) De kwaliteit van een boek als De hemelrat zit hem voor mij vooral in de suggestieve stijl en in de spanning die onder iedere alinea, in elke beschrijving en achter elke observatie voelbaar aanwezig is. (…)

Spectaculair, laat staan modieus, is de wereld die Van Mersbergen oproept nergens. Het zijn de kleine levens van de kleine ‘losers’ die hij betrapt, even uitlicht en die daarna weer in de vergetelheid van het alledaagse leven verdwijnen. (Wim Vogels)

De Standaard

Jan van Mersbergens roman De hemelrat is een meeslepende grootstadsfabel over hunker, verkommering en pijn. (…) De hemelrat drijft op een minimale stijl. De dialogen zijn rudimentair en er gebeurt niets spectaculairs. Toch staat het boek stijf van de spanning. (…) Het slot ligt voor de hand, maar is niettemin verrassend. (…) Wat mij betreft, is De hemelrat een klassieker in de dop.

Brabants Dagblad – Zwalken tussen schone schijn en een valse werkelijkheid

De hemelrat is een mooi gecomponeerd boek over een eenzame jongen op de grens van volwassenheid, die moeite heeft zichzelf te vinden en keuzes te maken en daardoor doelloos zwalkt tussen schone schijn en valse werkelijkheid. (Mieske van Eck)

De Recensent – Een zwarte rat brengt geluk

De grote kracht van de verhaalkunst van Van Mersbergen is de minutieuze feitelijkheid. Met grote precisie worden de opeenvolgende handelingen en observaties beschreven. Omdat de hoofdpersonages weinig spraakzaam zijn, moet de lezer het hiermee doen. Het resultaat is een subtiel verteld verhaal. (…) De lezer voelt zich bij het slot, dat het toppunt van melancholie betekent, oprecht onthutst. (…) De hemelrat is een teder en knap geschreven verhaal. Het doet in de sterkste passages denken aan een bepaald genre Franse films, waarin vrouwen met droevige ogen figureren, die zwart-wit door de stad lopen en zuchten. (Edwin Fagel)

Leeuwarder Courant – Verklaring van ongeschiktheid

Niet elke schrijver gebruikt hetzelfde handboek voor de auteur. (…) Misschien moet ik me maar gewoon ongeschikt verklaren: voor het lezen van dit boek ben ik niet geschapen. (Atte Jongstra)

Recensieweb – De Hemelrat heeft van relaties geen kaas gegeten

Van Mersbergen schrijft vlot en heeft een goed gevoel voor stijl, maar uit De hemelrat zou geconcludeerd kunnen worden dat zijn relationele inzicht voor verbetering vatbaar is. (Luuk van Huet)

Boek

Heel precies bouwt Van Mersbergen de spanning van het verhaal op en voert hij zijn hoofdpersoon naar een ontknoping die tot een verstandverbijstering leidt – niet alleen bij Edward, maar ook bij de lezer. Beiden worden totaal op het verkeerde been gezet. Knap werk, zonder meer. (JvG)

HP de Tijd

Van het raffinement van de vakman is nog altijd niets te bespeuren. (Jan Zandbergen)